Wij leefden een maand zonder smartphone en dit is het resultaat

Journalist Channa Brunt ruilde voor een maand haar iPhone in voor een oude Nokia.

Wij leefden een maand zonder smartphone en dit is het resultaat

In 'Kleine Filosofie van de Digitale Onthouding' beschrijft Hans Schnitzler de ongekende effecten van een leven zonder schermpjes. Beter slapen, intenser ervaren, meer controle over je leven. Journalist Channa Brunt wil het en ruilt haar iPhone in voor een ouwe Nokia.

Mijn iPhone trilt een aantal seconden lang verontwaardigd met ritmische tussenpozen. Eerst druppelen er wat WhatsApp-berichten binnen, die door hun veelheid uiteindelijk worden samengevat met ‘U heeft 71 nieuwe meldingen van WhatsApp’. Er volgen een paar pushberichten van Instagram – waar ze steeds nieuwe pushberichten verzinnen, zodat je ze nooit allemaal uit kunt hebben staan. En dan nog eens: ‘U heeft 101 nieuwe meldingen van WhatsApp.’ Tot slot nog een paar losse appjes en dan is het stil. Naar dit moment hebben we uitgekeken. Mijn ego en ik kijken tevreden naar het dwingende cijfer 453 in het WhatsApp-icoontje. Ik ervaar een lichte steek als bij het openen van Instagram blijkt dat ik de afgelopen maand vaker ontvolgd dan gevolgd ben, met als schrale troost een paar likes van volslagen vreemden die vissen naar een like-for-like. Het knalrode cijfer 32 op m’n mailbox herinnert me aan e-mails die ik helemaal niet van plan was te gaan openen – die zijn in een desktopsetting toch een stuk makkelijker te negeren. En tot slot zijn er de 14 updates. Altijd die updates.

"Een maand lang was ik die freak die eruitzag als een doodnormaal iPhone 7-type, om dan opeens een Nokia 3310 uit d’r zak te trekken "

Die freak met die Nokia

Ik leefde een maand zonder smartphone. Een maand lang was ik die freak die eruitzag als een doodnormaal iPhone 7-type, om dan opeens een Nokia 3310 uit d’r zak te trekken – want ja, ik moest natuurlijk wel bereikbaar blijven voor vrienden en familie. Dat meisje dat op een bankje in het park een goeie vijftien minuten naar een fontein zat te kijken, zónder daar een Instagrampost van te maken. En ook dat meisje dat in cafeetjes verveeld voor zich uit keek, omringd door vriendinnen die – ‘wacht heel even’ – iets moesten opzoeken, iemand moesten antwoorden, een foto op Instagram moesten plaatsen. (Het gemak waarmee we tegenwoordig het woord ‘moeten’ gebruiken.)

Voordelen van digitale onthouding 

De directe aanleiding voor het besluit om mijn iPhone een maand weg te leggen, was een experiment van filosoof Hans Schnitzler waarover ik las op, jawel, mijn iPhone. In horizontale houding, meer in slaap dan wakker, in een verder donkere kamer, met toegeknepen ogen starend in de felblauwe, gloed. Schnitzler vroeg een aantal van zijn studenten om hun beeldschermpjes zeven dagen lang uit te zetten. De resultaten verrasten hem zo dat hij er een boek over schreef: Kleine filosofe van de digitale onthouding. Beter slapen, dingen intenser ervaren, gesprekken beter in je kunnen opnemen: het zijn allemaal door

Schnitzler geregistreerde positieve bijwerkingen van een leven zonder smartphone. En het gaat nog veel verder: het gevoel meer de controle te hebben over het leven, verzinken in gedachten en daarbij tot fundamentele levensvragen komen, een algeheel vakantiegevoel…



Rust in je kop

"Veel studenten vertelden dat ze eindelijk dingen af konden maken", zegt Schnitzler als ik hem ter voorbereiding van m’n experiment bel. "Het concentratievermogen lijkt enorm toe te nemen. Door zo’n smartphone word je continu weggetrokken uit het hier en nu. Als een soort digitale werkmieren hebben we het idee dat we constant van alles in de gaten moeten houden. Studenten gaven aan met andere ogen naar hun omgeving te kijken, waardoor het vakantiegevoel ontstond. Iemand gaf aan zich op een prettige manier ontheemd te hebben gevoeld." Rust in je kop, lijkt de algehele strekking. Doen dus.

"Door zo’n smartphone word je continu weggetrokken uit het hier en nu"

Vierkantje met vraagteken

De maand vangt aan met de verschrikkelijke afweging wie ik wel en niet van m’n experiment op de hoogte zal brengen. Hoe verder ik in WhatsApp naar beneden scrol, hoe langer mijn vinger weifelend boven verschillende chats blijft hangen. Is iemand die ik al drie weken niet heb gesproken überhaupt van plan contact met me op te nemen de komende weken? Mijn moeder vindt het ondertussen allemaal prachtig en stuurt me twee minuten nadat ik haar heb geappt om de smartphonevrije maand aan te kondigen al een sms – nog voordat ik m’n iPhone uit en Nokia aan heb kunnen zetten. ‘En, bevalt-ie?’ Ik sms terug dat ze even normaal moet doen en later, als m’n Nokia officieel aan staat, dat m’n Nokia officieel aan staat. Ze antwoordt: ‘vierkantjemetvraagteken, vierkantjemetvraagteken, vierkantjemetvraagteken.’ Ja, obstakel nummer 1 dient zich onmiddellijk aan: op die goeie ouwe Nokia kan ik helemaal geen emoji’s zien of versturen. De rest van de maand vervangt mijn moeder uit puur ongemak de rits emoji’s die haar berichtjes normaal gesproken afsluiten door ongepaste ik-houvan-je’s en een enkele keer zelfs door ‘Kuzzzzsss’. Om m’n sms’jes iets minder nors te doen lijken, typ ik minstens zulke ouderwetse :)’s, ;)’s en haha’s.

"Verveeld kijk ik voor me uit, omringd door vriendinnen die – wacht heel even – iets op moeten zoeken"

SMS-gedoe

Nog zoiets: een sms typen. Neem het woord ‘spierpijn’, dat ik in voorbereiding op een midwintervakantie erg vaak heb willen typen. Heb je even? Vier keer op de 7 drukken om de letter s tevoorschijn te toveren, en dan écht heel lang moeten wachten tot de cursor naar het volgende plekje verschuift voordat je de p kunt typen, omdat die ook op de knop van de 7 zit. Per ongeluk toch te snel die p willen typen, waardoor de s eerst een 7 en dan wat vreemde tekentjes moet worden voordat er weer een s op het beeldscherm staat. Enzovoorts.

Waxafspraak

Verder voel ik me zo nu en dan wat buitengesloten als een vriendin iets zegt over een opmerking die iemand maakte in een groepsapp. Ik vind m’n vriend wel erg streng als ik niet even door zijn Instagram-feed mag scrollen (zo’n raar verzoek is dat toch niet?). En er is even paniek als ik voor mijn waxafspraak bij een schoonheidssalon een QR-code blijk te moeten scannen om de voordeur open te kunnen doen (kom op jongens!).

Voordelen

Maar daar houdt het wat betreft de nadelen van een smartphoneloos bestaan wel zo’n beetje op. Veel zwaarder weegt het genot van op zaterdag in één ochtend de krant plus weekendbijlagen in één perfect geconcentreerde, ononderbroken ruk uit kunnen lezen. De wandelingen in het park waarbij ik mijn hand niet angstvallig in m’n jaszak op mijn telefoon hoef te houden om maar geen appje, belletje of mailtje te missen. De gesprekken met vrienden waar ik voor de volle 100 procent bij ben. De Nokia blijft naar verloop van tijd steeds vaker in de tas zitten – want zo vaak word je niet gebeld, en een sms’je komt niet met die sociale druk om direct te antwoorden. Bovenal brengt de smartphoneloze maand me de door Schnitzler beloofde rust in m’n kop. Ik lees meer en langer, tik stukken in één keer uit m’n vingers en aai m’n katten soms echt heel lang. Wellicht sla ik door als ik mezelf er tegen het einde van de maand op betrap dat ik heel boos kijk naar mensen die in de tram gedachteloos in hun schermpjes verzonken zijn, maar voor mij voelt het prima.

Hartstikke verslaafd

De effecten van je smartphone wegleggen zijn zo groot, omdat de digitale distractie in 2018 hartstikke real is. De Duitse schrijver en cultuurcriticus Siegfried Kracauer hekelde al in 1924 radio, bioscoop en straatadvertentie omdat die ons zouden afeiden van onze eigen gedachten: ‘Ook als iemand niks wil doen, zijn er dingen te doen. De wereld zorgt er wel voor dat men zichzelf niet kan vinden’, schreef hij. De wereld zou mensen niet de benodigde vrede en stilte gunnen om verveeld te zijn. En daar bovenop hebben we nu ook nog mobiele telefonie, internet en social media. Op elk moment van de dag binnen handbereik, met dank aan heren als Steve Jobs.

"De internetindustrie gaat steeds meer versmelten met ons lichaam. Nu moet je nog een beweging maken om je telefoon uit je zak te pakken, maar straks hebben we lenzen, een speciaal apparaatje in je oor"

Nomophobia

Dat het digitale tijdperk niet alleen goeds met zich meebrengt, mag geen nieuws meer heten. Recent koppelde de Amerikaanse psychologe Jean M. Twenge de smartphone aan een ware mental-health crisis onder post-millennials. ‘Er bestaat overtuigend bewijs dat de mobiele apparaten in de handen van jonge mensen vergaande effecten hebben op hun leven – en hen ernstig ongelukkig maken’, schrijft ze. ‘Tieners die bovengemiddeld veel tijd achter een schermpje doorbrengen zijn vaker ongelukkig, en degenen die meer bezig zijn met niet schermgerelateerde activiteiten zijn vaak gelukkiger. […] Alle schermactiviteiten hangen samen met een lager en alle niet-schermactiviteiten met een hoger geluksniveau.’ Nomophobia is de term die werd bedacht om het nieuwe fenomeen een naam te geven: NO MObile phone PHOBIA, de angst om zonder mobiel te zitten. Nomophobia is hartstikke aan de hand, stellen verschillende onderzoekers, en het kan een negatief effect hebben op je sociale leven en relaties. Daarnaast doet het weinig goeds voor je concentratievermogen en daarmee kan het werk of studie beïnvloeden. Voor Nederland ontbreken betrouwbare cijfers, maar uit onderzoek is gebleken dat 66% van de Britten aan een vorm van nomophobia lijdt. 

Afkicken dus

De digitale heerschappij zal eerder groter dan kleiner worden, zegt filosoof Hans Schnitzler als ik hem na afloop van de maand nog eens bel om mijn bevindingen door te spreken. "De internetindustrie gaat steeds meer versmelten met ons lichaam. Nu moet je nog een beweging maken om je telefoon uit je zak te pakken, maar straks hebben we lenzen, een speciaal apparaatje in je oor. De frictie tussen de apparaten die we bedienen en onszelf wordt steeds kleiner. Daardoor zijn we straks op een nog vloeibaardere manier verbonden met die wereld, en worden analoog en digitaal nog veel meer één." Een beetje matigen lijkt dus op z’n plaats.

"Tijd voor nieuwe regels. Mijn iPhone is voor de voorzienbare eeuwigheid uit de slaapkamer verbannen, en ik heb een nieuw voornemen: vanaf nu leef ik mijn weekenden zonder smartphone en social media"

Wist je dat zelfs Steve Jobs zijn kinderen beperkingen oplegde voor het gebruik van de apparaten die hij zelf op de markt bracht? Afkicken kan paradoxaal genoeg met behulp van apps als Moment, DinnerTime Plus en Forest. Of met een van de talloze zelfhulpboeken die de Google-zoekopdracht ‘verslaving smartphone’ oplevert – boeken als Hooked, Is daar iemand? en Superverslavend. Een andere, leukere, manier om te minderen, is met 1 dag offline, een organisatie die je helpt om alleen, met collega’s of met vrienden een dag offline te gaan. "Wij pleiten voor een zoektocht naar balans", zegt initiatiefnemer en psycholoog Anna van Oenen (37). "Het helpt om te ervaren hoe het is om een dag zonder digitale middelen te leven en wat er allemaal ontstaat als je daar ruimte voor maakt. Wij helpen je die dag op een bijzondere manier waardevol te besteden. Je ontvangt onze offline box met ontspanning, uitdaging en reflectie. En als je wilt, kun je aan het einde van de dag bij onze coaches op gesprek komen."

Tijd voor verandering

We zijn iets op het spoor. Tijd voor nieuwe regels. Mijn iPhone is voor de voorzienbare eeuwigheid uit de slaapkamer verbannen, en ik heb een nieuw voornemen: vanaf nu leef ik mijn weekenden zonder smartphone en social media. Laat die fundamentele vragen maar komen. 

Lees ook: Dit doet je telefoonverslaving met je intelligentie

Tekst: Channa Brunt l Beeld: Getty Images