Jan heet nu Janet.
Hoe is het als je vader een vrouw wil zijn, vraag je je misschien af na ?het zien van reality-tv-serie I am Cait, over ?transgendervrouw ?Caitlyn Jenner. ?Leila (28) maakte het zelf mee en vertelt hoe emotioneel het was dat de papa die ze kende zou verdwijnen.
Ik was 23 en woonde op kamers toen mijn ouders vroegen of ik s avonds thuis kwam eten. Ook mijn zusje moest komen. Mijn moeder had vlak daarvoor een pelgrimstocht naar Spanje gelopen, onder andere omdat haar huwelijk niet lekker liep. Ik dacht dat dit de reden was voor de uitnodiging en was daarom verbaasd toen mijn vader het woord nam. ?Hij vertelde dat hij de afgelopen maanden zijn eigen pelgrimstocht had gemaakt. Hij had geaccepteerd dat hij in het verkeerde lichaam zat. Mijn vaders woorden kwamen voor mij echt uit de lucht vallen. Ik heb nooit iets vermoed.
Mijn zus zat direct vol vragen, richtte zich op de praktische kant, maar ik was erg verdrietig. Ik huilde. Toen mijn vader vroeg wat ik dacht, antwoordde ik dat ik bang was dat ik straks geen papa meer had. Mijn vader en ik hadden een goede band met elkaar en nu zou er veel veranderen. Zouden de fijne dingen wel blijven?
“Mijn vader deed precies wat hij fantastisch vond: moedertje spelen”
Door zijn bekentenis vielen dingen plotseling op hun plek. Mijn moeder had een goede baan en om praktische redenen was mijn vader huisman. In mijn kinderjaren verzorgde hij de broodtrommels en deed hij onze haren, en hij wachtte ons op met thee. Eigenlijk deed mijn vader precies wat hij fantastisch vond: moedertje spelen. Tussen de andere moeders op het schoolplein voelde hij zich gelukkig.
Gevoelige plaat
De dag nadat mijn vader het had verteld werd ik wakker en dacht ik: dit kán niet, dit mág niet. Het is allemaal een boze droom. Maar mijn vader ging langzaam over op het dragen van vrouwenkleding. Eerst droeg hij alleen damesjeans, maar hij ging telkens een stap verder. Voor mij ging dat nog steeds erg snel. Ik had er moeite mee. Mijn vaders verandering van man naar vrouw, de zogenaamde transitie, duurde in totaal drie jaar. Omdat hij alles met ons deelde, heb ik het heel bewust meegemaakt.
Een volgende stap was dat mijn ouders na 25 jaar huwelijk gingen scheiden. Dat ging gelukkig op een fijne manier. De koek was dan wel op, hun respect voor elkaar zat diep. Zo bleven mijn ouders nog bijna twee jaar noodgedwongen samenwonen, omdat door de recessie het huis niet werd verkocht. Vanaf het begin maakte ik fotos om alle veranderingen te kunnen verwerken. Daarvan heb ik een album gemaakt. Mijn vader eerst als Jan, daarna met borsten, en nog later met een pruik als Janet. Wat ik als erg positief heb ervaren, is dat mijn zus en ik mochten bepalen wanneer mijn vader zijn snor afschoor. Ik kende hem niet zonder. Ik had veel tijd nodig om te beslissen, maar uiteindelijk werd het de dag na mijn afstudeerfeest. Ik wilde dat mijn diploma-uitreiking van mij was, dat er geen ?aandacht voor hem zou zijn.
Confrontatie
Elke stap in mijn vaders proces legde ik vast. De fotos zorgden ervoor dat ik ook de confrontatie met mezelf moest aangaan. Dat wilde ik, hoe moeilijk het ook was. Maar ik vond dat ik geen keuze had. De trein waarin mijn vader zat zou toch wel doordenderen. Als ik niet instapte, zou ik later extra hard moeten rennen om weer mee te komen. Wel heb ik besloten dat ik mijn vaders nieuwe lichaam niet wilde zien. Ik vond zijn transitie erg interessant en vooral ingenieus, en ik heb er echt alles over gelezen en gegoogeld. Maar dichterbij dan dat wilde ik het niet laten komen. Dat vond ik te heftig.
De eerste periode na het bewuste etentje was ik vooral boos. Ik besefte dat alles zou veranderen. Mijn vader zou er nog wel zijn, maar de papa die ik kende zou verdwijnen. Zo hoorde ik vlak na mijn vaders coming-out dat ik geslaagd was ?voor mijn examen. Woedend was ik. Door zijn bom op ons gezin kon ik niet blij zijn om mijn persoonlijke overwinning. Ik reageerde ook fel op anderen. Toen iemand grapte Nu heb je twee moeders, werd ik boos. Voor mijn gevoel heb ik natuurlijk nooit twee moeders gehad.
Heel langzaam kwam er rust in mijn hoofd. Ik zag niet meer enkel nadelen. Het contact tussen mijn ouders onderling werd beter. Mijn moeder was weer vrolijk. En die keer dat ik met mijn vader dameskleding had gekocht, was best leuk geweest. Er kwam een omslagpunt. Ik zag weer een uitdaging in wat mij was overkomen. Dat gaf me kracht om door te gaan, al moet ik zeggen dat het hele proces een golfbeweging is geweest. Ik vond het fijn dat mijn vader zijn hartenwens kon vervullen, alleen was hij door alle grote veranderingen vooral bezig met zichzelf. Zijn hele leven lang heeft mijn vader gedaan wat anderen van hem verwachtten. Nu deed hij eindelijk wat hij zelf wilde. Dat begreep ik, en ik was blij voor hem, maar het deed wel pijn. Ik vond het niet erg dat hij een genderverandering onderging, maar wél dat zijn gedrag veranderde. Ik merkte aan alles dat mijn vader vreselijk zijn best deed om zich in ons in te leven, maar ik vond vooral ?in het begin dat hij te snel voorbijging aan ?mijn verdriet.
Nog steeds gaat mijn vader enorm op in zijn nieuwe wereld en in zichzelf. Dat gun ik hem ontzettend, maar het is wel de reden dat we ?minder vaak en minder intensief contact hebben dan ik zou willen. Ik mis hem, zou graag meer samen met hem doen. Wanneer ik daarover ?met hem probeer te praten, is hij zo van slag en geëmotioneerd dat ik daar alleen maar droeviger van word. Mijn vader is erg zachtaardig en empathisch. De keren dat ik vertelde hoe alles mij raakte, raakte ik hem daarmee net zo hard. Dat is het mij niet waard. Nu praat ik erover ?met vriendinnen en familie, dat gaat veel beter. En ik merk dat dingen ook wat normaliseren. ?Ik verwacht dat er straks wel weer meer contact zal zijn.
In onze omgeving reageerde iedereen erg goed op het nieuws. Alleen mijn vaders jongste zus had er meer moeite mee. Ze mist haar broer. ?De rest van de familie, collegas, kennissen en buren reageerden juist heel goed. We wonen in een dorp, en dan verwacht je wat meer behoudendheid. Maar er kwam geen enkele negatieve reactie! Dat heeft me erg goed gedaan. Mijn vader en ik werden in restaurants begroet met Hallo dames en mensen gedroegen zich veelal hetzelfde. Je zag wel dat ze hun best moesten doen, maar ze déden het wel. ?Wanneer ik nu verhalen hoor van lotgenoten die tegen meer problemen aan lopen, merk ik dat ik erg verwend ben. Wel zijn er soms ongemakkelijke situaties. Dan winkelen we ergens en zeg ik: Hé pap, moet je dit zien. Als ik dan opkijk, zie ik fronsende wenkbrauwen van vreemden. En toen ik mijn huis kocht vroeg de makelaar of ik mijn moeder had meegenomen. Ik zeg ook nog steeds mijn vader, ook al is dat meer de macht der gewoonte. Janet zelf wil graag dat ik het heb over haar en zij, en dat komt uiteindelijk zeker wel. Ik moet er even in groeien.
Hokjesdenken
Momenteel merk ik dat ik een vertekend beeld heb van hoe mannen in elkaar steken. Mijn vader gaf dan wel tips over hoe je hutten moest bouwen, maar verder dan dat ging het niet. Als kind zag ik hem wel eens met een fles bier voor de tv zitten, of hij keek met vrienden naar de Formule 1. Nu zegt hij dat hij dat deed voor anderen of omdat het van hem werd verwacht. Zelf vond hij het niets. Hij vindt machogedrag moeilijk, zeker als er door mannen denigrerend over vrouwen wordt gesproken. Daardoor is mijn referentiekader troebel. In de pauze hoor ik mannelijke collegas soms vrouwonvriendelijke grappen maken. Dat is nieuw voor mij. Ook ?merk ik dat mannen meer zwart-witdenken, ?wat een eyeopener voor me is. En als ik ergens ?frictie voel of een nare mail krijg, zit ik daarmee. ?Terwijl mannen dan roepen: Ik reageer straks wel.
“Ik heb me nooit voor mijn vader geschaamd, nog geen seconde”
Achteraf heeft alles veel impact op me gehad. Maar ik ben blij met hoe ik en de mensen om me heen mijn vaders geslachtsverandering hebben opgepakt. Iedereen was er voor elkaar. Wanneer ik een keer niet over mijn vader wilde praten was dat ook prima en werd er iets leuks gedaan. En wat ook hielp, was mijn verwachtingen bijstellen. Als mijn vader en ik vroeger samen iets ondernamen, dacht ik: ik wilde dat dit vaker kon. Nu denk ik: ik ben blij met wat we hebben. ?Ik geniet intens van onze momenten samen.
Door deze ervaring heb ik geleerd minder in hokjes te denken. Ik werk als pedagogisch medewerker met jongeren die soms overhoop liggen met zichzelf. Dan ga ik een gesprek aan. Van mij mag iedereen zichzelf zijn, dat wil ik uitdragen. Wanneer zo iemand later denkt: ik mag er zijn, dan is mijn missie geslaagd.
Ik ben er trots op dat ik alle confrontaties ben aangegaan en niet ben weggelopen. Want me voor mijn vader schamen heb ik nooit gedaan. Geen seconde. In plaats daarvan heb ik gekozen voor eerlijkheid en openheid. Het mooie is dat juist die openheid en hoe mensen daarmee omgingen mij veel positiefs heeft gebracht. Het heeft me de kracht gegeven om vaker direct en eerlijk te zijn. Dat heeft me doen groeien. Ik ben door wat er gebeurd is sterker geworden als mens. Als ik het allemaal over moest doen, zou ik helemaal niets willen veranderen.
Tekst: Eveline Karman.
