In tijden van corona krijgt ons immuunsysteem terecht meer aandacht dan ooit. Maar hoe werkt dit afweersysteem eigenlijk en hoe versterk je het?
Wat is het immuunsysteem eigenlijk en hoe werkt het?
Het afgelopen jaar stond ons immuunsysteem nogal in de spotlights. Niet zo gek: wanneer er een nieuw virus over de wereld raast, dan hoop je dat je lichaam dat zo goed mogelijk kan bestrijden. En laten we wel wezen: ook de doodordinaire griep (het influenzavirus) laten we liever aan ons voorbij gaan.
Wat is het immuunsysteem eigenlijk en hoe werkt het? Femke Broere is hoogleraar Translationele Immunologie aan de Universiteit Utrecht en zij weet er dus veel van: “Het immuunsysteem moet ons beschermen tegen alle gevaren van buiten én van binnen, en daarbij onderscheid maken tussen wat wel en niet gevaarlijk is.” Dat beschermen van ons lichaam doet het als een soort leger met drie verdedigingslinies. Broere: “Allereerst is er een muur gebouwd om te voorkomen dat er vijanden binnenkomen; zo houden onder meer je huid, slijmvliezen en maagzuur indringers buiten de deur. Komt er toch iets over de muur, dan reageert ons aangeboren immuunsysteem heel snel en heftig met bommen en granaten op die indringers. Maar bij die heftige aanval kunnen er ook dingen in het lichaam worden aangetast, wat je nu bij sommige mensen met corona ziet. Tot slot zijn er de sluipschutters van het aangeleerde immuunsysteem, die gaan heel gericht te werk en zorgen daardoor voor minder weefselschade. Het immuunsysteem onthoudt namelijk met welke ziekteverwekkers het al een keer in aanraking is geweest en weet de infectie een volgende keer sneller te onderdrukken. Dit effect bereik je ook met vaccinaties: je hebt het immuunsysteem als het ware getraind hoe het op een bepaald virus moet reageren.”
Deze voedingsmiddelen kunnen helpen tegen stress
Doe maar gezond
Hoe we ons immuunsysteem zo sterk mogelijk houden, weten de meesten van ons wel. Ook volgens Broere kom je uit bij ‘dooddoeners’ als gezond eten (veel vezels, zijn je darmen blij mee!), genoeg slapen (7-9 uur per dag), bewegen (maar niet als een topsporter) en chronische stress vermijden (ehh… succes!). Maar is een van die vier pijlers belangrijker dan de andere? Broere: “Het beste kun je alles een beetje doen in plaats van één ding heel goed en de rest niet. Zo is stress vermijden heel belangrijk omdat je daarmee voorkomt dat het stresshormoon cortisol vrijkomt, wat het immuunsysteem onderdrukt. Gezond en gevarieerd eten is belangrijk voor het immuunsysteem omdat je dan de noodzakelijke vitamines binnenkrijgt én voldoende vezels om de darmflora goed te houden. In de darmen zitten namelijk bacteriën waarmee ons immuunsysteem samenwerkt – helemaal steriel moet je dus niet willen zijn.” Gooi dus maar extra veel onbewerkte volkorengranen, groente, fruit, peulvruchten en noten in je winkelmandje.
Heeft het ook nog zin om aan de slag te gaan met supplementen? Broere: “Er is nog niet genoeg bewijs dat het nemen van supplementen helpt en het is daarnaast niet altijd risicovrij. Bepaalde vitamines zijn niet voor iedereen gunstig en kunnen juist schadelijk zijn als je er te veel van binnenkrijgt; overleg dus altijd met je arts. Je ziet ook vaak dat mensen zweren bij een hoge dosis vitamine C. Dat is inderdaad een goede antioxidant die bepaalde aspecten van het immuunsysteem ondersteunt, maar er is nog geen sluitend bewijs of zo’n hoge dosis ook echt helpt.”
Overigens komen er uit onderzoek steeds meer omgevingsfactoren naar voren die ook invloed kunnen hebben op ons immuunsysteem. Broere: “Zo weten we dat veel dieseldeeltjes in de lucht op de lange termijn een negatieve invloed kunnen hebben.”
Toch elk jaar griep
Oké, je leeft supergezond en je weet het zeker: dit jaar gaat die griepgolf mooi aan jou voorbij. En toch lig je ook aankomende winter weer ellendig en snotterig in bed. Hoe kan dat? Broere: “Het lastige aan het griepseizoen in Nederland is dat wat mensen in de volksmond ‘griep’ noemen, niet altijd het influenzavirus is. Het kan ook gewoon verkoudheid zijn of een coronavirus, want er zijn er meer dan Covid-19. Ook influenza komt in vele soorten en kan er elk jaar net iets anders uitzien. Afhankelijk van de ervaring die je met een virus hebt gehad, reageer je op een bepaalde manier. Als jij al veel griepvirussen hebt gehad, dan zal het immuunsysteem sneller en beter op het virus reageren en zul je er minder ziek van worden. Het kan zelfs zo zijn dat je niet eens merkt dat je de griep hebt, omdat je er niet ziek van wordt.”
En hoe zit het met mensen die ondanks een griepprik toch ziek worden? “Dat is botte pech. Het influenzavaccin kan gebaseerd zijn op wat er een jaar daarvoor wereldwijd rondging, en misschien was die voorspelling niet helemaal correct. Maar realiseer je wel: zonder vaccinatie worden mensen veel zieker. De griepprik voorkomt namelijk niet dat je geïnfecteerd raakt, maar zorgt ervoor dat je minder ziek wordt.”
Bij Covid-19 is het maar afwachten hoe je lichaam reageert op het virus. Hoe kan dat? Broere: “Er is inderdaad heel veel variatie te zien in hoe ziek mensen worden en dat heeft niet altijd te maken met de leeftijd van de geïnfecteerde. Het hangt er maar net van af wat jouw immuunsysteem weet, hoe het getraind is én hoe je genetisch in elkaar zit. Je immuunsysteem is de hele dag als een soort wip bezig met de balans zoeken tussen je lichaam verdedigen en zorgen dat er geen schade aan je lijf ontstaat. Dat zie je ook bij Covid-19: het immuunsysteem slaat bij sommigen zo wild om zich heen dat er vezelschade in de longen ontstaat. Inmiddels weten we veel beter wat we in de behandeling kunnen doen om ervoor te zorgen dat het immuunsysteem wat gematigder reageert. Maar de vraag blijft wat nou bepaalt dat het virus bij de een op een fijne manier uit het lichaam wordt verwijderd, terwijl er bij de ander veel restschade en langdurige problematiek achteraf is.”
De juiste balans
Soms is het probleem juist dat het immuunsysteem niet heftig genoeg reageert. “Een ziekte die het immuunsysteem niet herkent als lichaamsvreemd en dus ook niet opruimt, is kanker”, zegt Broere. “Gelukkig wordt er nu wereldwijd hard gewerkt aan een vaccin dat die rem op het immuunsysteem moet stoppen, zodat de immuuncellen worden gestimuleerd om de kankercellen aan te vallen. De uitvinders van deze immune checkpoint therapy hebben hier twee jaar geleden de Nobelprijs van de Geneeskunde voor gekregen.” En dan zijn er nog mensen met een auto-immuunziekte als reuma of de ziekte van Crohn; dan keert het immuunsysteem zich tegen het lichaam zelf en gaat het bijvoorbeeld goedwerkende cellen opruimen.
Zijn er tot slot nog bepaalde mensen die een sterker immuunsysteem hebben dan anderen? We kennen allemaal de verhalen van mensen in een bepaald gebied ergens ter wereld die in blakende gezondheid de honderdtien aantikken. Broere: “Dat kan met hun dieet te maken hebben, maar waarschijnlijk speelt genetica hier een heel grote rol. Zuid-Europeanen zitten genetisch bijvoorbeeld al anders in elkaar dan Scandinaviërs.”
En daar hebben we nou net weinig invloed op. Laten we dan in elk geval ons best doen voor wat we wel kunnen beïnvloeden: hoe gezond we leven. Toch maar wat extra groente opscheppen en iets eerder naar bed vandaag. En morgen eindelijk dat rondje door het park rennen.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk in het maart/april nummer van Marie Claire.
Bron: Mariska Vermeulen | Beeld: Feeh Costa
