Bijna tien jaar na de dood van haar opa komt filmmaker Anne Vaandrager erachter dat hij een homo was in een heterohuwelijk en overleden is aan aids. Waarom heeft niemand in de familie haar dit verteld? In de VPRO-docu Zon in de nacht onderzoekt Anne hoe dit zit en probeert ze de cyclus van het zwijgen te doorbreken.
Jouw opa Cees voelde zich als gay man in de jaren 50 verplicht om te trouwen met een vrouw en kinderen te krijgen. In je film ga je in gesprek met je vader en met je overleden opa om te ontrafelen hoe de schaamte hierover jouw familie heeft gevormd.
Waarom wilde je het verhaal van je opa op deze manier vertellen?
“Ik wilde op zoek gaan naar mijn eigen interpretatie van het verhaal over mijn opa, omdat ik altijd een best eenzijdig zwart-wit verhaal van mijn vader te horen kreeg. ʻEgoïstische, dominante manʼ, dat is een beetje kort door de bocht wat ik hoorde. Ik voelde een soort medelijden voor mijn opa en dacht: ja, maar hij heeft het ook moeilijk gehad – in de jaren 50 als je gay bent. Ik snap misschien ergens wel de keuze dat-ie getrouwd is. Dus ik was heel erg op zoek naar meer nuance en ik wou mijn eigen waarheid creëren. Dat heb ik gedaan door middel van scènes waarin acteurs samen improviserend op zoek gaan naar wat er gebeurd zou kunnen zijn.”
Het werkt heel goed, maar hoe bedenk je zoiets?
“Ik wilde geen klassiek soort documentaire met alleen maar talking heads maken, waarin mensen wat zouden vertellen over mijn opa. En omdat het ook heel erg ging over dat mijn vader en ik hier niet zo goed over kunnen praten, dacht ik: ik heb iets nodig waarmee ik het gesprek kan openbreken. En voor mij was het misschien ook iets waarachter ik me kon verschuilen, door die acteurs ook in te zetten en te gebruiken om dat gesprek aan te durven met mijn vader. Je ziet in de film dat zowel Nazmiye Oral als Eelco Smits (die Annes opa en oma spelen, red.) me heel erg helpen, maar ook mee zoeken en als een soort mediator optreden binnen het verhaal.”
Wat zei je vader toen je hem hiervoor vroeg?
“Hij heeft meteen gezegd dat-ie me graag wilde helpen, dat vind ik wel bijzonder. Hij zei: ʻIk ben er wel een keertje klaar voor na zestig jaar en ik wil er wel over praten.ʼ Maar ik denk dat hij nooit had verwacht dat er tijdens het maken van de film bij hem ook allemaal mechanismes zijn gaan werken. Het heeft best impact op hem gehad, denk ik.”
Is je leven veranderd doordat je Zon in de nacht hebt gemaakt?
“Het is niet zo dat mijn leven ineens 360 graden is gedraaid, maar ik denk wel dat ik meer rust heb gevonden over mijn opa en ook over mezelf. Omdat het ook een zoektocht is naar mijn eigen identiteit. Het is nu zo out in the open dat ik me queer voel, dus nu kan ik er niet meer onderuit. En ik ben nu rustig aan het uitzoeken wat dat precies voor me betekent.”
Zon in de nacht is op 17 mei om 22.50 uur te zien op NPO 2 en vanaf zondag 14 mei te streamen bij NPO Start.
Tekst Saar Langkamp
