Van stress naar schaterlach: Waarom het zo belangrijk is om juist wél grappen te maken op de werkvloer

Gespannen

Een ongemakkelijk gesprek over iemands prestaties. Een snoeiharde deadline die voor spanning en stiltes zorgt. Of een teammeeting waarin iedereen politiek correct blijft, omdat eerlijk zijn risico's met zich meebrengt. Voor veel van ons is de werkvloer geen plek waar je je echt ontspannen voelt, laat staan een plek waar je kunt lachen. Toch is dat precies wat we wél zouden moeten doen, zegt de Amerikaanse komiek en schrijver Pep Rosenfeld. Als oprichter van comedytheater Boom Chicago en auteur van het boek Work-laugh balance pleit hij niet voor flauwe kantoorhumor of gênante mopjes bij de koffieautomaat, maar voor het bewuster inzetten van humor als communicatiemiddel. "Humor verlaagt stress, vergroot creativiteit en maakt lastige gesprekken minder confronterend," zegt hij. "En bovendien: mensen luisteren beter als ze lachen."

Klinkt logisch, maar toch is humor op de werkvloer vaak een ondergeschoven kindje. We associëren het met onprofessioneel gedrag, met de lolbroek die niks serieus neemt. Onterecht, vindt Rosenfeld: "Wie slim is, gebruikt humor om juist meer voor elkaar te krijgen." Volgens Rosenfeld is humor in een omgeving die wordt geregeerd door werkdruk, schermtijd en deadlines geen luxe, maar een noodzaak. En de wetenschap staat aan zijn kant. "Als we gestrest zijn, maken onze hersenen adrenaline en cortisol aan," legt hij uit. "Dat is handig als je moet vechten of vluchten, maar niet als je vijf dagen per week moet samenwerken met je collega’s. Lachen schakelt die stressreactie uit en stimuleert de aanmaak van dopamine en endorfine, dezelfde stoffen die vrijkomen als je chocola eet of sex hebt."

{{ trans('customs.newsletter_signup.responsemsg') }}

{{ trans('customs.buttons.signup') }}

Vul een geldig emailadres in. {{ errors . email[0] }}

Bang om grappig te zijn

Uit onderzoek dat wetenschappers van de Stanford University deden, blijkt dat humor ook invloed heeft op hoe andere mensen je beoordelen. Leidinggevenden en werknemers die regelmatig grappen maken, worden als competenter én sympathieker gezien. Psychologen noemen dit het ‘humor-effect’. Dat betekent niet dat je tijdens de lunchpauze stand-up moet doen, maar met een goed getimede grap kun je volgens Rosenfeld veel bereiken: "Met humor breek je het ijs, haal je de spanning uit een gesprek en zorg je ervoor dat mensen je boodschap echt onthouden. Helaas zijn veel mensen, met name vrouwen, toch huiverig om humor te gebruiken, omdat zij vaak te horen krijgen dat ze niet te aanwezig, te fel en te grappig moeten zijn. Alsof je met humor automatisch je geloofwaardigheid verliest." Het advies van Rosenfeld: wees grappig én weet waar je het over hebt. Mensen die alleen maar grappen maken, worden volgens hem inderdaad niet serieus genomen. "Maar mensen die alléén maar serieus zijn, worden gewoon vergeten."

Humor hoeft niet ten koste te gaan van autoriteit, mits je het goed inzet. Uit een Harvard-studie blijkt dat vrouwelijke leidinggevenden die humor op hun werk op een slimme manier gebruiken effectiever communiceren en meer vertrouwen krijgen van hun team. Een van de technieken die Rosenfeld aanbeveelt, is ‘kidding on the square’, bedacht door oud-senator en schrijver voor televisieprogramma Saturday night live Al Franken. Het houdt in dat je iets brengt als een goede grap, terwijl de inhoud bloedserieus is. Ideaal om gevoelige kwesties bespreekbaar te maken zonder de sfeer te verzieken. "Stel: iemand onderbreekt je voor de derde keer in een vergadering," begint Rosenfeld. "In plaats van kribbig te reageren of boos te worden, kun je op zo’n moment beter zeggen: ‘Geen probleem hoor, onderbroken worden staat bovenaan mijn cv’." De toon van wat je zegt is luchtig en grappig, maar de boodschap is helder. Namelijk: laat me uitpraten! Volgens Rosenfeld zit de kracht van deze methode in de combinatie van eerlijkheid en zelfbeheersing. "Je benoemt iets dat niet oké is, maar je blijft kalm. Daardoor sla je niet dicht, maar houd je de regie. Dat maakt deze vorm van humor buitengewoon effectief in allerhande situaties. Bijvoorbeeld als je collega tijdens een meeting jouw idee herhaalt alsof het van haar is: ‘Topidee Anne-Marie, gewoon exact wat ik gisteren al heb gemaild’."

Zorgen voor verbinding

Een ander gebied waarop humor op de werkvloer een bewezen effect heeft, is verbinding. Uit onderzoek van de Universiteit van Zürich blijkt dat teams die samen lachen niet alleen beter samenwerken, maar het ook langer met elkaar uithouden. Bedrijven met een hoge ‘laugh index’ blijken ook sterkere teams te hebben en minder verloop op de werkvloer, iets waar bij Boom Chicago lering uit wordt getrokken. "Wij hebben een cultuur waarin humor onderdeel is van alles," zegt Rosenfeld, "van interne mailtjes en teamoverleg tot de jaarvergadering." Humor zorgt volgens hem voor gedeelde referenties en herkenning. Het geeft je het gevoel dat je met gelijkgestemden werkt. "Een grap is een shortcut naar vertrouwen", legt hij uit. "En vertrouwen is precies wat je nodig hebt om samen moeilijke dingen op te lossen."

Toch is niet alle humor geschikt voor de werkvloer. "Maak geen grappen ten koste van anderen, vooral niet over dingen waar mensen zich voor schamen", aldus Rosenfeld. "Dat is geen humor, dat is vernedering. En twee: haal jezelf niet constant omlaag. Af en toe zelfspot inzetten is goed en gezond, daarmee laat je zien dat je niet arrogant bent. Maar als dat alle humor is die je gebruikt, gaan mensen zich afvragen of je het eigenlijk meent." Hij noemt dat het ‘kidding on the square’-risico in omgekeerde richting: grappen die zo vaak terugkomen dat ze niet meer als grap voelen. "Ik raad ook af om grappen te maken over mensen die er niet bij zijn. Dat lijkt onschuldig, maar het ondermijnt de veiligheid in een team, want je collega zal zich afvragen: als jij nu over hem grapt, wat zeg je dan over mij als ik er niet bij ben?"

Bij grappen die wél werken op de werkvloer draait het volgens Rosenfeld grotendeels om verrassing. In zijn boek noemt hij ‘surprise people’ als een van de zeven basistechnieken om op je werk grappiger uit de hoek te komen. Dat hoeft helemaal niet ingewikkeld te zijn, je kunt het heel simpel doen door op een vraag met een voorspelbaar antwoord het tegenovergestelde te zeggen. Bijvoorbeeld als een collega vlak voor een meeting vraagt: ‘Kan ik nog even naar het toilet?’ Antwoord: ‘Nee, de salesafdeling houdt daar hun vrijdagmiddagborrel’. En dan meteen: ‘Tuurlijk, tijd zat’. Of als iemand vraagt hoeveel mails er nog in je inbox zitten en jij droog zegt: ‘Nog maar 2483, ik ben bijna bij’. Dat werkt, omdat het net even onverwacht is en omdat je de routine doorbreekt zonder flauw te worden."

Bekijk ook

Vriend of valkuil: Is een hechte band met een collega wel goed voor je carrière? | Marie Claire

Een work wife maakt je kantoordagen een stuk leuker, maar is een goede vriendschap met een collega wel goed voor je carrière?

Leiderschap met een knipoog

Dit soort kleine, onverwachte grappen zijn geen doel op zich, maar een manier om de sfeer te verlevendigen en mensen even uit hun vaste patronen te trekken. In een omgeving waarin alles strak gepland is, met weinig ruimte voor spontaniteit, werkt dat heel bevrijdend. En je zet jezelf er op een bepaalde manier mee neer, zo blijkt uit onderzoek van Harvard: leidinggevenden die humor gebruiken worden vaker gezien als zelfverzekerd en empathisch, een effect dat het sterkst is bij vrouwen. "Omdat er bij vrouwelijke leiders al snel wordt gekeken of ze wel ‘gezag uitstralen’, kan humor dat beeld in positieve zin doorbreken" zegt Rosenfeld. "Zeker als het subtiele, intelligente humor is, zoals een goed getimede opmerking of een relativerende kwinkslag."

Hij noemt als voorbeeld een vrouwelijke CEO van een techbedrijf die haar wekelijkse teammeeting opende met ‘de mislukking van de week’, waarbij ze zelf de aftrap gaf. Rosenfeld: "Iedereen voelde meteen: fouten maken mag hier. Dat is goud waard." Een tactiek die je ook kunt gebruiken voor andere onderwerpen waar niemand het graag over heeft: reorganisaties, prestatiedruk, diversiteit, grensoverschrijdend gedrag. "Als ik spreker ben op een event, dan begin ik vaak met een grap over the elephant in the room," aldus Rosenfeld, "niet om dat onderwerp belachelijk te maken, maar om de spanning eruit te halen. Vaak zeggen organisatoren vooraf tegen je: je mag het daar niet over hebben. En dan weet ik: dát is precies waar ik wel iets over moet zeggen."

Zodra er over dat specifieke onderwerp gelachen wordt, zakt de spanning weg en durven mensen te praten over hun eigen ervaring. "Humor maakt de ruimte veiliger, juist bij lastige onderwerpen", aldus Rosenfeld, die met Boom Chicago voor bedrijven in meer dan twintig landen werkt. "Amerikaanse bedrijven zijn vaak huiverig voor grappen, zeker als ze gaan over politiek of sex. In Nederland zoeken mensen eerder de grens op, zodat ze daar mooi nét overheen kunnen." Die directheid heeft voordelen, vindt hij, omdat het de deur openzet voor open communicatie. Tegelijk waarschuwt hij voor het risico op lompheid. "Grappen zijn geen vrijbrief om ongenuanceerd te zijn. Je moet goed aanvoelen of de ander ook lacht, anders ben je alleen maar aan het zenden in plaats van verbinden."

Training in humor

Niet iedereen voelt zich even comfortabel bij het maken van grappen tijdens een vergadering of de kantoorlunch. Voor die mensen zijn er ook subtielere manieren om humor te integreren in de werkdag. Denk aan een creatieve onderwerpregel in je e-mail: ‘Statusupdate (met slechts een vleugje paniek)’ of ‘Spoiler alert: je hoeft niks voor te bereiden’. Of onderaan een presentatie: ‘Geen zorgen, dit is de laatste grafiek’. Volgens Rosenfeld zijn dit soort kleine uitingen enorm krachtig. "Humor hoeft niet groots te zijn om effect te hebben. Zelfs een emoji of een speelse opmerking in Slack kan al iets losmaken. Je laat ermee zien dat je toegankelijk bent, menselijk. In tijden van hybride werken, waarin veel communicatie digitaal verloopt, is dat belangrijker dan ooit."

Misschien denk je nu: leuk verhaal, maar wat als de werkstress hoog is of er net een ontslagronde is geweest? Dan is humor toch ongepast? Niet per se. In moeilijke tijden kan een goed geplaatste grap juist helpen om de spanning te verlagen, zonder de situatie te bagatelliseren. Rosenfeld: "Het gaat erom hoe je het aanpakt. Dus: geen grappen maken over de pijn, wel over de absurditeit eromheen." Hij noemt als voorbeeld een organisatie die na een lastige periode een event organiseerde, met een quiz over ‘verwarrende afdelingsnamen’ en als troostprijs een stressbal in de vorm van een directielid. "Iedereen voelde: het is balen wat er is gebeurd, maar we mogen er ook om lachen." En dat is misschien wel de kern van humor op de werkvloer: het verandert de situatie niet, maar wel hoe we ermee omgaan.

7x humor op je werk

In zijn boek Work-laugh balance beschrijft Pep Rosenfeld zeven technieken die je helpen om humor in te zetten op de werkvloer.

1. Observeer en noteer: Let goed op je omgeving en schrijf op wat je opvalt. De leukste grappen komen vaak uit herkenbare observaties.
2. Ken je publiek: Pas je humor aan aan de mensen tegenover je. Wat werkt bij collega’s onderling, werkt niet per se bij klanten of je manager.
3. Wees eerlijk: Eerlijkheid is grappiger dan opscheppen. Een goede grap bevat vaak een kern van waarheid, zeker als die over jezelf gaat.
4. Gebruik structuur: Goede grappen hebben een opbouw: spanning, verrassing, ontspanning. Vertel je verhaal met ritme en timing.
5. Wees bondig: Hoe korter de grap, hoe krachtiger het effect. Een grap van twintig seconden voelt al snel als een TED-talk.
6. Zorg voor een verrassing: Hét geheime wapen van humor is verrassing. Zeg iets onverwachts, draai de situatie om of geef een absurd antwoord op een voorspelbare vraag.
7. Verkoop je grap goed: Zelfs een matige grap wordt beter als je hem met flair, energie en overtuiging brengt. Andersom geldt helaas hetzelfde.