Ga jij wekelijks naar yoga en heb je je designerbag ingeruild voor een linnen tas, dan is de kans groot dat je, net als journalist Alice van Essen, tot de nieuwe elite behoort. Is dat erg? Nee, zolang je af en toe maar uit die bubbel stapt.
Parallel universum
Lees ook: Zo breng je je hormonen op natuurlijke wijze in balans
“Onlangs ging mijn stadstuin op de schop en liep een stel werkmannen drie dagen lang met stenen, aarde en vers gras te sjouwen. Toen ik hun stroopwafels en koffie wilde aanbieden, bleek ik alleen havermelk in huis te hebben. Ik gooide het in de groep, al vermoedde ik dat ze dit maar alternatieve rotzooi zouden vinden. “Hávermelk! Wat is dát?” riep de een. De ander: “Straks worden we nog gezond, dat moeten we echt niet hebben.” Dus sprong ik op de fiets om gewone melk te halen. Heerlijk vind ik het om af en toe dit soort mannen over de vloer te hebben; ze drinken koffie met melk en suiker, eten alle koeken op die je ze voorzet, roken zware shag, zingen mee met het foute uur en eten tijdens de lunch het liefst een broodje bal van de snackbar. Het stemt me vrolijk: geen ingewikkeld gedoe over gezond eten, mindfulness en yoga. In gedachten hoor ik ze al lachen als ze zouden weten dat ik dagelijks een eetlepel smerige aloë-vera-drank neem omdat het goed zou zijn voor huid en darmen, geen zuivel eet om dezelfde reden, binnenkort weer een negendaagse detox ga doen en wekelijks mijn pilatesmat uitrol om mezelf te pijnigen met die nare zijwaartse plank. Daarbij lees ik dagelijks de krant en eet ik rauwe boerenkool als lunch. Collega’s en vrienden vinden dit volgens mij de normaalste zaak van de wereld, dus voor je het weet denk je dat de hele wereld zo leeft. Een bezoekje aan het noorden des lands niet zo lang geleden deed me wat dat betreft al ontwaken. Ik ging langs bij een jeugdvriendin die koffie met Halvamel serveerde en nogal lacherig werd van de door mij meegebrachte vetplant in macramé-hanger. Er blijkt een parallel universum te bestaan, waarin men de revival van de cactus en vetplant niet heeft meegekregen, waar niet naar podcasts wordt geluisterd en waar de discussie of superfoods wel of niet goed zijn niet speelt. Op weg naar huis realiseerde ik me hoe goed deze tripjes buiten de Randstad zijn, omdat ze de bubbel waarin ik kennelijk leef zo meedogenloos doorprikken.”
“In gedachten hoor ik ze al lachen als ze zouden weten dat ik dagelijks een eetlepel smerige aloë-vera-drank neem”
Snob
“Het blijkt nog erger met me gesteld dan ik dacht: ik ben een snob. Althans, dat is wat Elizabeth Currid-Halkett, hoogleraar aan de universiteit van Zuid-Californië, beweert. Zij deed onderzoek naar consumptie en vrije tijd in de Verenigde Staten en ontdekte een moderne elite die zich op wezenlijk andere manieren onderscheidt dan haar voorgangers. In haar boek The sum of small things. A theory of the aspirational class beschrijft ze hoe een bepaalde groep mensen zich differentieert door vooral niet te koop te lopen met geld. Je ziet ze geen opzichtige designertassen dragen of in een glanzende BMW rijden. Nee, deze groep manifesteert zich op subtielere wijze en is te herkennen aan het linnen tasje (liefst met logo van een goed doel of met een quote over boeken erop), de kwaliteitskrant of yogamat onder de arm en het bietensapje of de soja-latte in de hand. Deze mensen, door Currid-Halkett aangeduid als ‘de nieuwe elite’, zijn hoger opgeleid en hechten waarde aan kennis en cultuur. Verder bekommeren ze zich om de toekomst van onze planeet, vandaar dat ze vaak vegetarisch of veganistisch eten. “De moderne elite besteedt zijn geld niet aan materiële zaken”, zegt Currid-Halkett in de podcast Hidden Brain. “Ze willen niet dat een voorwerp expliciet rijkdom uitstraalt. Als ze een nieuwe auto hebben gekocht, vermelden ze er natuurlijk wel bij dat-ie elektrisch rijdt. Daar gaat het ze om, niet om de auto.” Nu voldoe ik lang niet op alle punten aan de criteria (want ik koop regelmatig nieuwe kleren – al is dat steeds vaker tweedehands – en ik rij geen elektrische auto), maar ik bezondig me dagelijks aan een haver-cappuccino, gebruik linnen tasjes en lees regelmatig internationale kranten om op de hoogte te blijven van wat er in de wereld gaande is. Maakt dat me inderdaad elitair?”
“De nieuwe elite, zijn hoger opgeleid en hechten waarde aan kennis en cultuur”
Aardappelpuree vs. polenta
“Wat verstaan we eigenlijk onder de elite? In het programma Buitenhof legde Sander Schimmelpenninck, hoofdredacteur van Quote, onlangs uit dat er in onze samenleving verschillende elites naast elkaar bestaan: de culturele elite, de economische elite en de politieke elite. Elke samenleving, vindt hij, heeft een goed functionerende elite nodig die een voorbeeldfunctie vervult. In het boek Elite gezocht, dat hij schreef samen met Ruben van Zwieten, predikant en oprichter van het project ‘Zingeving op de Zuidas’, richt hij zijn pijlen vooral op de economische elite. Deze groep, bestaande uit artsen, advocaten en accountants, vormt de rijkste 5 procent van de Nederlandse bevolking, maar zou niet het goede voorbeeld geven omdat ze alleen maar bezig zijn met nóg meer geld binnenharken. En zo wordt de kloof tussen de elites en het volk steeds groter, menen de auteurs (van wie de een uit een adellijk geslacht stamt en de ander met een barones is getrouwd, maar dat terzijde).”
“De elite zal op zoek gaan naar ander vermaak”
“Vroeger droeg de adel het principe van noblesse oblige inderdaad hoog in het vaandel, zegt trendonderzoeker Caroline van Beekhoff. Zij voelde het als haar plicht om goed te doen. Maar deze groep heeft het tegenwoordig zelf moeilijk; ze rijden in oude Landrovers en hun landhuizen zijn inmiddels stichtingen, omdat ze zelf vaak arm zijn geworden. De elite is, net als alles in het leven, aan verandering onderhevig. Vroeger at de aristocratie onder kristallen kroonluchters van zilveren borden met dito bestek. Ze onderscheidde zich van de massa met hockey, golf en wintersport. Nu deze sporten zijn doorgesijpeld naar de middenklasse, zal de elite op zoek gaan naar ander vermaak, voorspelt Beate Volker, hoogleraar sociologie aan de Universiteit van Amsterdam. Ik herinner me, in dit kader, een gesprek dat ik eens had met een Britse collega. Met een blos biechtte ze op dat ze tot het MIF-kamp behoorde, mensen die hun thee zo drinken: milk in first en dan pas de thee. Van oudsher verraad je hiermee je lower-class-achtergrond; vanwege hun goedkope porselein schonken ‘gewone’ mensen eerst de melk in, anders zou het kopje barsten door de hete thee. Het dure porselein van de upper class kon gloeiend hete thee direct uit de pot wél verdragen. Maar toen ik deze collega hier onlangs nog eens naar vroeg, vertelde ze dat zelfs in Engeland de scheidslijnen veranderen. De hogere echelons drinken tegenwoordig drankjes als groene thee, gemberthee, chai, flat whites en latte met sojamelk, terwijl de lagere klasse gewone thee drinkt. En terwijl deze laatste groep nog steeds fish & chips en worstjes met aardappelpuree eet, serveert de upper class nu polenta, quinoa en biologische groenten.”
Uit je bubbel
Volgens Volker is het het klassenverschil in Engeland altijd groter geweest dan in Nederland. Maar ook hier bestaan verschillen en het fenomeen elite is van alle tijden. Of de liefhebbers van groene smoothies, gojibessen en avocado’s zich daadwerkelijk tot de nieuwe elite mogen reken, vragen zowel zij als Caroline van Beekhoff zich af. “Er is nog weinig bekend over hoe heterogeen en hoe groot deze groep is”, vindt Volker, “maar het is een feit dat duurzaamheid in is. Dat werd uit nood geboren aan het einde van de financiële crisis: ik kan mijn baan verliezen, dus ik herstel mijn jas en laat de hakken van mijn laars repareren. Ook de ruilplatforms, zoals Peerby, kwamen toen op. Vervolgens werd duurzaamheid een levensstijl, met name onder milieubewuste jongeren in de grote steden. Natuurlijk is het toe te juichen dat we niet alles continu willen vernieuwen, maar je kunt je afvragen hoe milieuvriendelijk al die exotische producten die ingevlogen worden vanuit andere werelddelen eigenlijk zijn. Dat maakt ze duur en weinig toegankelijk voor mensen met minder geld.” Er zit ook een morele component aan deze lifestyle, vindt Volker. “Als je geen vlees eet, je afval scheidt, geen auto hebt en niet vliegt, straal je vaak uit: ‘Ik heb hierover nagedacht.’ Dat kan soms superieur en onprettig overkomen.” Stap regelmatig uit je bubbel, raadt ze daarom iedereen aan. “Vanaf de middelbare school kom je steeds vaker mensen tegen die op jou lijken. En dat bevestigt het idee dat iedereen leeft zoals jij. Maar begeef je eens buiten je eigen kring, dan zie je dat het ook anders kan. Dat hoeft niet per se door een verre reis te maken; ook door een boek te lezen kun je je blik verruimen.”
Tekst: Alice van Essen | Beeld: Artem Beliaikin
