Complottheorieën waren altijd iets voor de donkere krochten van het internet, maar vandaag de dag zijn het BN’ers als Doutzen Kroes die ze achteloos de wereld in slingeren. En dat is balen, schrijft journalist Channa Brunt.
Instagramfeed
Je ligt in bed ongeïnteresseerd en met het verstand op nul door je Instagramfeed te scrollen. Zus etaleert haar autovakantie en Zo rende voor het ontbijt al tien kilometer. God, Jut is zwanger. Nou, nou. Dan is er die onaantrekkelijke zwart-witfoto met in de lucht gestoken handen met daar weer boven schreeuwerige vraagtekens. Je scrolt er bijna voorbij, maar ziet dan: hey, die komt van Doutzen Kroes. Ho eens even, Kroes volg je voor je dagelijkse portie #fitspiration/jaloezie/zelfhaat. Wat is dit nu? Je begint te lezen. Kroes heeft vragen, zo blijkt dan, en wel over het coronavirus. In de afgelopen maanden heeft ze u-ren geresearcht en haar conclusie: er klopt iets niet. Want waarom stuurt de regering niet aan op een gezond dieet in de strijd tegen COVID-19? Proberen ze ons bang te maken omdat het makkelijker is om een angstige samenleving in toom te houden? Hebben ze eigenlijk wel het beste met ons voor? En met ‘ze’ bedoelt ze dan: de media, farmaceutische industrie, de overheid en grote bedrijven. Wist je eigenlijk dat vrijwel alle media in handen zijn van zes grote bedrijven. Dat kan toch ook niet goed zijn, mijmert ze. De uitsmijter: POWER TO THE PEOPLE #wakeup! Dat ‘wakker worden, mensen’ is een sentiment dat we op het moment vaker horen. Mocht je jezelf pre-corona nog woke noemen als je de zwartepietendiscussie met je oom Henk aanging en je afval scheidde, in 2020 ben je pas wakker als je ‘kritische vragen’ stelt over alles wat slimme mensen met behoorlijke opleidingen zeggen aan de hand van onderzoek dat ze doen bij gedegen instanties. Want als je even niet oplet, krijgen we straks allemaal de ziekte van die 5G-masten, spekken we met het corona-vaccin de beurs van Bill Gates of, erger nog, spuiten ze ons samen met dat vaccin ook een microchip in. Wat is er aan de hand?
Influencerherrie
Het is de complotdenker in een nieuw jasje. Complotdenken was altijd voorbehouden aan de lokale dorpsgek die z’n huis in aluminiumfolie inpakte (want straling), en was daarmee iets wat we van een afstandje geamuseerd bekeken – als je er al mee in aanraking kwam. Anno 2020 zijn de complottheorieën alomtegenwoordig – de grens tussen ‘gekkie’ en ‘kritische denker’ vervaagt, net als die tussen ‘nieuws’, ‘fake news’ en ‘complottheorie’. Kroes presenteerde haar theorie in de vorm van ‘kritische vragen’. Dat deed ze op Instagram, voor haar 6,4 miljoen volgers, en daarmee droeg ze de goedkeuring weg van mensen als Gisele Bündchen, Carolyn Murphy en Bizzey.
Zangeres M.I.A. (ruim 600K Twittervolgers) bleek nog zo’n complotdenker in schaapskleren, toen ze begin dit jaar op Twitter een tirade afstak waarin ze als de dood bleek voor 5G. Een tweet die ze inmiddels verwijderde: ‘STOP 5G INSTALLATION RN in ISLINGTON at my home!!! WHY ARE THEY STILL WORKING. ?? @jeremycorbyn @IslingtonBC @PmBoris I’m not feeling well and my symptoms match the 5G symptoms. if they don’t stop we are not staying at home!!’
Iets later volgde een opmerkelijke opmerking over een mogelijk vaccin: ‘If I have to choose the vaccine or chip I’m gonna choose death.’ Wiz Khalifa werd zo’n zelfde kopstuk voor de anti-5G-beweging. En Gers Pardoel had ondertussen zijn eigen waarheid in pacht: dat virus gingen we de kop indrukken met liefde. Lekker wel knuffelen en handjes schudden dus, was zijn devies.
Het gevaar van complotdenken
En dan hebben we toch een probleem. Dit nieuwe kritische/ complotdenken is namelijk niet onschuldig. Want hoe gaan een Rutte en De Jonge het bij een jong publiek van zulke namen winnen, al hebben ze de grootste wetenschappers achter zich? Laten we de definitie die het Cambridge-woordenboek voor ‘influencer’ hanteert er maar eens bij pakken: ‘Iemand die het gedrag van andere mensen beïnvloedt, ook verandert.’
Daarbovenop blijken we in tijden van crisis extra vatbaar voor complottheorieën. Zoals gedragswetenschapper Jan-Willem van Prooijen tegen RTL Nieuws zei aan de hand van jarenlang onderzoek (zoals het hoort) naar complottheorieën: “Je ziet het vaker bij grote, impactvolle gebeurtenissen die de wereld op zijn kop zetten, kijk maar na de moord op Kennedy en na 9/11. Het is echt een reactie op angst en crisis. […] Als we in een dreigende situatie zitten, proberen mensen dat te begrijpen en complottheorieën zijn daar een manier voor, net als paranormaal geloof of religie.” Over het bereik van de denkers achter de theorieën zei hij: “Als je vroeger je twijfels had over de veiligheid van vaccinaties, ging je naar je huisarts en die stelde je dan gerust. Nu kijk je op internet en kom je terecht op een professioneel uitziende website van de antivaccinatiebeweging en krijg je allemaal informatie die je angsten bevestigt.”
Wist je dat 15 procent van de Nederlanders gelooft dat het coronavirus in een laboratorium tot stand is gekomen om te dienen als biologisch wapen? En dat 4 procent gelooft dat 5G en corona verband met elkaar houden? (Bron: Ipsos, nog zo’n gedegen onderzoeksinstituut.) Een mensenrechtenexpert bij de Verenigde Naties, Ahmed Shaheed, waarschuwt intussen dat het antisemitisme dankzij complottheorieën over Joden opnieuw aan een opmars bezig is.
Fuuuuuuuck!
Doutzen Kroes deed er paar dagen later nog eens een flinke schep bovenop, door in haar stories door De Andere Krant te bladeren. Daar schreef ze onschuldig bij: ‘Ik vind het zo belangrijk voor mijzelf om alles van alle kanten te blijven bekijken om de wereld te kunnen begrijpen’. Je denkt: niks mis mee. Maar wat is dat eigenlijk, De Andere Krant? Op de eigen website schrijven de makers: ‘Het doel van De Andere Krant is om het publieke debat te verbreden en de Andere Kant van het nieuws te tonen. Waar veel media meer onderdeel van het machtssysteem (b)lijken in plaats van deze macht kritisch te volgen zijn wij totaal onafhankelijk.’ Klinkt nog redelijk. Wollig, maar redelijk. Maar een niet heel onbelangrijk gegeven: De Andere Krant verspreidt onder meer die antisemitische complottheorieën die zojuist al genoemd werden (Joden zouden het coronavirus hebben uitgevonden om vervolgens te verdienen aan het vaccin) en is pro-Poetin. Inderdaad, de man die homoseksuelen verbood om over hun geaardheid te praten met kinderen en die de grondwet eigenhandig wijzigde zodat hij tot in den treure president (of moeten we zeggen dictator?) van Rusland kan blijven – om maar wat te noemen.
Wanneer je de reacties onder de instagrampost van Kroes volgt, dan kom je ook vrij snel uit bij Janet Ossebaard. Veel mensen raden Kroes aan haar werk eens te bestuderen. Ossebaard kreeg ooit voet aan de grond in complotland als onderzoeker van graancirkels en deed sindsdien de ene ontdekking na de andere. Onlangs nam ze een video op met Lange Frans waarin ze een paar van die ontdekkingen uit de doeken doet. Dat de leden van ons koningshuis twee keer per jaar naar Italië varen bijvoorbeeld, waar ze een gezellige get-together hebben met andere koningshuizen. Op het menu: babybloed, zodat ze langer jong blijven. Lange Frans, zichtbaar onder de indruk: ‘Fuuuuuuuck’. (Inderdaad, dat was ooit de man die bekend stond om songteksten als ‘moppie, moppie, moppie, ik vind jou helemaal toppie’.) Voor dat babybloed worden baby’s van de straten van China gestolen. Amerikaanse artsen aborteren baby’s trouwens rustig tot net voor de geboorte en oogsten dan stiekem de organen voordat ze het kind ombrengen, waar Sandra Bullock vervolgens antiverouderingscrèmes van maakt. O ja, en Rutte moet dood, al gaan Ossebaard en Lange Frans dat niet zelf doen – hoewel ze het makkelijk zouden kunnen hoor – omdat ze ’s nachts nog wel willen slapen. Ho, ho. Wat is dat nou? Van 0 naar 1.000 in een uur en 18 minuten. En dat allemaal omdat je lui in bed door je Instagramfeed lag te scrollen. Je bent constant maar enkele stappen verwijderd van een neerwaartse spiraal aan complottheorieën.
Tegenaanval
De grote socialmedianetwerken hebben inmiddels de strijd aangebonden met het fenomeen. Waar Facebook, Twitter en YouTube vaak onder vuur lagen als het ging om de verspreiding van fake news, slaan ze nu spijkers met koppen. The New York Times kopte suggestief: ‘When Facebook is more trustworthy than the president’. Volgens Zuckerberg is een gedegen aanpak nu goed mogelijk omdat het verschil tussen goede en slechte informatie gedurende een medische crisis duidelijker is dan bijvoorbeeld in de politiek, zo vertelde hij de krant. “Het is makkelijker een beleid door te voeren dat wat meer zwart-wit is en een hardere lijn te houden.” YouTube leidt bezoekers die informatie zoeken over het coronavirus naar betrouwbare bronnen. Ook de Britse Vogue is stellig: het blad cancelde een interview met M.I.A. naar aanleiding van de Twitterposts – ze hadden juist een aantal nummers op de planning waarin steun aan zorgmedewerkers centraal stond. Misschien is dat een voorzichtig pluspuntje van de hedendaagse cancelcultuur: het gemak waarmee een complotdenker ook weer buitenspel kan worden gezet. En een van de suggestieve vragen van Kroes kunnen we hier en nu ook weer onderuit halen: deze journalist wordt niet betaald om een bepaalde mening te verkondigen.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk in het 2020 decembernummer van Marie Claire die je 'hier' kunt bestellen.
Bron: Channa Brunt | Beeld: Charles Deluvio
