Een ontroerende reportage over vrouwenbesnijdenis in Ethiopië

Oftwel genitale mutilatie.

Speciaal voor Marie Claire reisden journalist Eva Hoeke en fotograaf Sasha de Boer met Amref Flyring Doctors naar Ethiopië. Hun missie: een eind maken aan vrouwenbesnijdenis. Een ontroerende reportage.

Eva: Afgelopen winter vloog ik naar Addis Abeba, de hoofdstad van Ethiopië. Mijn taak was helder: voor Marie Claire zou ik vrouwen interviewen die direct of zijdelings te maken hadden gehad met vrouwenbesnijdenis. Vrouwenbesnijdenis was er sinds 2004 officieel verboden, maar de traditie zat diep, en vooral in de meer afgelegen delen van het land was nog een hoop werk te verzetten, of, zoals dat officieel heet, awareness te creëren.

Genitale mutilatie
Ik wist niet veel van besnijdenis. Ergens rond mijn twintigste las ik het boek Mijn woestijn van Waris Dirie, het waargebeurde verhaal van een Somalisch nomadenmeisje dat op haar vijfde wordt besneden, op haar dertiende wordt uitgehuwelijkt aan een 61-jarige man, in paniek wegloopt, via omzwervingen in Londen terechtkomt, daar wordt ontdekt als model, uitgroeit tot topmodel en uiteindelijk door de Verenigde Naties wordt gevraagd om ambassadeur te worden in hun strijd tegen vrouwenbesnijdenis. Onnodig te zeggen dat het boek indruk maakte, al was het maar om de eindeloze benen van La Dirie – je bent een vrouw of je bent het niet.

Lange tijd dacht ik niet meer aan Waris. Tot ik op het werk stuitte van AMREF Flying Doctors. De belangrijkste gezondheidsorganisatie in Afrika bleek zich aldaar niet alleen te bekommeren om moedersterfte, malaria, water, sanitair en hygiëne, maar ook om de praktijk die in het Westen zonder verder omhaal genitale mutilatie wordt genoemd. En terecht: wie weet wat het behelst, kan niet anders dan concluderen dat dit een ontoelaatbare schending van de rechten van de vrouw is.

Voor wie dat niet weet: er zijn drie soorten vrouwenbesnijdenis. De mildste vorm is de sunna-besnijdenis, waarbij alleen de voorhuid van de clitoris wordt weggesneden. Bij de tweede soort, de excisie, worden de clitoris en de kleine schaamlippen geheel of gedeeltelijk verwijderd. Bij de derde, meest extreme vorm, infibulatie, worden zowel de clitoris als de kleine en de grote schaamlippen weggesneden, waarna de boel aan elkaar wordt genaaid en een klein gaatje wordt opengehouden voor urine en menstruatiebloed. Besnijden gebeurt zelden in het ziekenhuis, dus zonder verdoving en met de instrumenten die voor handen zijn: scheermesjes, messen, soms zelfs stenen.

Peer pressure
Meisjes worden om drie redenen besneden: het zou hygiënischer zijn, het haalt de seksuele lust weg (en daarmee de kans dat de vrouw van het ‘juiste’ pad af raakt) en het betekent de overgang van meisje naar vrouw. Na te zijn besneden staat niets meer een huwelijk meer in de weg – en daarmee een bruidsschat, die vaak weer belangrijk is om de jongens in het gezin naar school te kunnen sturen. De ingreep wordt meestal op religieuze gronden uitgevoerd, maar in de Koran komt het begrip niet voor. Wat overblijft zijn tradities, culturen en de daaruit voortvloeiende peer pressure.

Tijdens onze reis, eerst naar Addis Abeba en daarna het achterland in, naar de provincie Afar waar het percentage besnijdenissen meer dan 95 is, bekeek ik hoe AMREF deze vrouwen helpt. Niet door zich als een olifant in een porseleinkast te gedragen en te roepen dat vrouwenbesnijdenis een misdaad is – politieke bemoeienis is verboden in Ethiopië – maar door stukje bij beetje het vertrouwen van de lokale bevolking te winnen en de verandering zo van binnenuit teweeg te brengen. Directeur Jacqueline Lampe: «Je moet voorzichtig te werk gaan. Je kunt niet zomaar een andere cultuur binnen wandelen en zeggen dat alles anders moet, dat wordt niet gepikt. En terecht. Daarom beginnen we met het aankaarten van ‘makkelijker’ onderwerpen, zoals het belang van handen wassen, het vaccineren van kinderen, het geven van borstvoeding en prenatale zorg. Alles om zo langzaam tot de vraag te komen: hoe komt het eigenlijk dat vrouwen tijdens hun bevalling overlijden? En dan kom je vanzelf op moeilijkere onderwerpen als de schadelijke gevolgen van meisjesbesnijdenis, en het daarmee samenhangende te vroeg trouwen.

“Ik blijf bang voor sex”

Fatuma Ahbo (23), getrouwd, 1 zoon
«Ik was acht toen ik werd besneden, maar ik herinner me het nog als de dag van gisteren. Ze brachten me naar een open plek in de jungle, er werd gezongen en gedanst en iedereen was gehuld in de prachtigste kleuren. Maar ik herinner me vooral de pijn. Het werd gedaan door een vrouw die ik kende uit het dorp. Ze probeerde me gerust te stellen. ‘Maak je geen zorgen’, zei ze steeds. ‘Ieder meisje in het dorp wordt besneden.’ In het begin wilde ik ook wel meewerken. Maar toen ze eenmaal begonnen te snijden kon ik niks anders doen dan gillen. Het was verschrikkelijk. Overal was bloed, echt overal. Ze sneden alles weg: van mijn clitoris tot mijn binnenste en buitenste schaamlippen. Toen ze daarmee klaar waren goten ze een mengsel van water, kamelenmelk en hete peper over de wond, bij wijze van traditie. Daarna naaiden ze me dicht en bonden ze mijn benen bij elkaar, zodat de wond kon genezen. Het duurde twee maanden voor de wond dicht was en de touwen er weer af mochten.

Ze hadden een klein gaatje opengelaten om door te plassen en te menstrueren. Maar het plassen ging heel moeilijk. Soms kon ik een week lang niet naar de wc, omdat het zo’n pijn deed. Van een van de vrouwen kreeg ik een rietje om doorheen te plassen. Die pijn is door de jaren heen minder geworden, maar sex is een groot probleem. Vooral de eerste keer. Het lukte niet, het gaatje was té klein. De volgende dag kwam er een vrouw langs om me open te snijden. Die avond lukte het wel. Toen ik hoorde dat ik zwanger was werd ik heel bang, sommige vrouwen moeten dan opnieuw worden opengesneden en bloeden dood. Gelukkig is mijn zoon met een keizersnee ter wereld gekomen, omdat er al zoveel complicaties waren.

Ik ben niet ongelukkig. Ik heb een gezonde zoon, mijn ouders leven nog. En als je gelukkig wilt zijn, moet je de dingen moet accepteren zoals ze zijn. Maar ik blijf bang voor sex. Ik heb een goede man. Hij weet dat het pijn doet, dus als ik écht niet wil respecteert hij dat. Maar je kunt niet blijven weigeren.»

De hele reportage lees je in het meinummer van Marie Claire