Stel je voor: een strand vol vrouwen met gebruinde borsten, en niemand die ervan opkijkt… Klinkt bevrijdend, maar de werkelijkheid is een stuk kuiser. Journalist Alice van Essen vraagt zich af waar die nieuwe preutsheid vandaan komt.
Preutsheid?
“In mijn jeugd was dit ’s zomers een vertrouwde aanblik: mijn moeder die in een piepklein bikinibroekje, geheel geolied, zonder bovenstukje lag te zonnen in de achtertuin. Bossen donker haar piepten onder haar oksels vandaan. De buurman, toch al nieuwsgierig van aard, kon vanuit zijn slaapkamerraam ruimschoots meekijken. Ook buiten de beschutting van de eigen tuin zonde mijn moeder topless, bij de zwemplas en op de zonneweide van het zwembad. Als tiener bruinde ik ook graag mijn borsten en dus lagen mijn vriendinnen en ik topless aan de stranden van Kroatië en Griekenland. Alleen al wij vieren hadden borsten in alle soorten en maten, variërend van cup A (ik) tot dubbel D. Die verschillen waren heel normaal en niks om je voor te schamen.
Toen ik mijn opgroeiende dochters hier eens over vertelde, weet ik niet waardoor ze meer geschokt waren: zo vrijelijk je tieten aan de wereld tonen of die bossen okselhaar van hun oma. Zelf douchten ze al niet meer en plein public sinds groep zes van de basisschool – liever schoten ze, ruikend naar zweet, hun kleding weer aan in de gymkleedkamer. En zonder bikinitopje zonnen, met vriendinnen onder elkaar, daarvoor passen ze al helemaal. 'Ik vind mijn borsten veel te klein en te raar daarvoor', gaf de ene dochter als reden toen ik haar ernaar vroeg. Vandaar dat ze onlangs met een stel meiden naar de sauna ging op ‘badkledingdag’. Als ik mijn vriendinnen moet geloven, is het bij hun kinderen niet anders gesteld. Maken we hier een golf van nieuwe preutsheid mee? Of is er meer aan de hand?
Ommekeer
Ik blijk niet de enige die zich afvraagt of we anno 2020 Victoriaanse tijden herbeleven. Sterker nog, de vraag speelt al decennia lang. Zo pakte Het Vrije Volk al in 1981 paginagroot uit met: ‘Nieuwe preutsheid: seks is uit’. En kopte De Telegraaf niet lang geleden: ‘Nieuwe preutsheid heeft samenleving in greep’. Dit vanwege een foto met blote borsten die geweigerd was voor een expositie in de Utrechtse Stadsschouwburg, vanwege bezoekende schoolkinderen.
In 2018 vroeg NRC-columnist Floor Rusman zich af of Nederland soms weer preuts was geworden, om vervolgens te concluderen dat eigenlijk alleen de jaren zeventig niet-preuts waren geweest. Zo bezien is die oprukkende kuisheid dus niets nieuws onder de zon. Maar een interessante vraag blijft: wat heeft het tij doen keren na mijn vrije jeugd in de vroege jaren tachtig? Volgens psycholoog en seksuoloog Sanderijn van der Doef heeft dit alles te maken met het proefschrift van klinisch psycholoog Nel Draijer dat in 1988 verscheen. “Zij had onderzoek gedaan naar seksueel misbruik onder vrouwen, en voor het eerst werden de omvang en de psychische gevolgen ervan bekend. Draijer doorbrak hiermee een taboe. Opeens realiseerden vrouwen zich dat ook zijzelf te maken konden krijgen met grensoverschrijdend gedrag. En daarmee ook hun dochters. Dat leidde tot een generatie meisjes die werd opgevoed met de boodschap dat je moet oppassen voor mannen en dat niemand aan je lichaam mag komen.” De opkomst van sociale media heeft jonge meiden vervolgens nog voorzichtiger gemaakt, stelt Van der Doef. “Op Instagram komen continu de meest gestroomlijnde lichamen voorbij, waaraan ze zich spiegelen. Het lijkt haalbaar om aan deze óverperfecte norm te voldoen, als je maar je best doet. Dat maakt dat veel jonge meiden als de dood zijn dat hun imperfectie online wordt onthuld.”
Langs de beautymeetlat
Ongeschoren oksels, putjes in je benen of een vetrol – een doodzonde op Instagram, zeggen ook mijn dochters. En geef ze eens ongelijk, want we worden immers ongenadig afgerekend op ons uiterlijk. Dat schrijft ook José Rozenbroek, journalist en oud-hoofredacteur van Elle, Red en Volkskrant Magazine in haar essay in het boek Wolf. ‘Hóe genadeloos we op ons uiterlijk worden afgerekend, weten we pas goed sinds elke voorheen stiekeme gedachte luidkeels en anoniem wordt uitgeschreeuwd en weergalmt in de vuilnisbakken van Twitter, GeenStijl of Dumpert. Iedere vrouw die zich aan een talkshowtafel waagt, een opiniestuk schrijft, zich in een discussie mengt of zich anderszins laat zien of horen kan rekenen op gruwelijke scheldkanonnades, waarin ze genadeloos wordt gefileerd en ‘gedaan’.’ Afgestraft wordt met name de vrouw die niet voldoet aan de norm. ‘[…] wie niet mooi is, wie niet dun is, wie niet jong is, wie zich niet volgens die andere onnavolgbare regels gedraagt, heeft geen recht van spreken’, aldus Rozenbroek.
Het zijn overigens niet alleen mannen die van zich laten horen, vrouwen serveren elkaar ook maar al te graag af als het gaat om uiterlijke imperfecties. Volgens hoogleraar psychologie Liesbeth Woertman vergelijken we onszelf trouwens niet voor niks met anderen. Op die manier bepalen we onze eigen schoonheid. Dat het ideaalplaatje in ons hoofd vaak gebaseerd is op gemanipuleerde, gefotoshopte beelden, vindt ze zorgelijk, zegt ze in een interview met het Belgische weekblad Knack. Met name jonge meisjes die in deze beeldcultuur opgroeien, en nooit iets anders hebben gekend, krijgen hierdoor vaak een negatief zelfbeeld, wat regelmatig leidt tot cosmetische ingrepen. Dat veel jongeren porno kijken, nog voordat ze hun eigen eerste seksuele ervaring opdoen, vergroot de onzekerheid over hun lichaam. “Na het zien van al die opgepompte lichamen, opgeblazen borsten, kaalgeschoren vulva’s en kleine schaamlippen, durven jonge meiden zich al helemaal niet meer aan leeftijdgenoten te laten zien”, zegt Sanderijn van der Doef. “Bovendien staat het beeld van hoe ze eruit moeten zien én hoe de sex moet gaan, het ontdekken van wat je zelf lekker vindt in de weg, en dat is zo jammer.” Al die moeite – en ellende – om te voldoen aan een onbereikbaar schoonheidsideaal, waarom toch? Nou, dat heeft dus alles te maken met dat eeuwenoude verhaal, waarover José Rozenbroek het al had, dat vrouwen altijd maar langs de beautymeetlat worden gelegd. Hoogleraar sociologie Giselinde Kuipers zegt hierover in haar TedTalk ‘Beauty & Inequality’ dat een vrouw altijd éérst wordt beoordeeld op hoe mooi ze is en daarna pas op wat ze verder nog is en kan. En onderschat zo’n beoordeling niet, want val je niet in de smaak, dan heeft dat vaak verregaande gevolgen. Uit onderzoek is namelijk gebleken dat schoonheid loont, zegt Kuipers. Zo hebben knappe mensen meer vrienden, meer geld, worden ze vaker uitgenodigd voor sollicitatiegesprekken en leven ze zelfs langer. Op de middelbare school werkt het al zo, herinnert ze zich: de mooie leerlingen waren populairder, hadden een grotere vriendenkring, meer afspraakjes en kregen extra hulp van docenten. En zo leidt schoonheid tot ongelijke kansen in het leven. Dus vind je het gek dat vrouwen dat 'niet-perfecte' lichaam liever niet tonen?
Blote benen, hoge hakken
Schrijver en journalist Maartje Laterveer heeft nog een andere verklaring voor die terughoudendheid van vrouwen om hun lichaam vrijelijk te laten zien. “Vrouwen voelen zich vaak verantwoordelijk voor de lust van mannen. Deze perceptie zit diep verankerd in onze samenleving en zie je terug in onze films, reclame, literatuur en porno. Die overtuiging komt ook tot uiting in het maatschappelijke debat, in de manier waarop wordt gereageerd op aanranding en verkrachting: hoe vaak wordt een vrouw daarna niet gevraagd naar wat ze aan had en of ze te veel had gedronken. Moet je nagaan: tot 1991 kon je als vrouw verkracht worden door je echtgenoot zonder dat het verkrachting heette. Want die man had een lust die gestild moest worden, en het was de plicht van de vrouw om hieraan gehoor te geven. Lees: de vrouw is verantwoordelijk voor de lust van de man.” Hoe snel je als vrouw automatisch de schuld op je neemt, ervoer Laterveer onlangs zelf, toen ze op een bankje in de zon zat te lunchen. Met blote benen en hoge hakken aan. Op het bankje naast haar bleek een man druk bezig zichzelf af te trekken.
Vol schuldgevoel sprong ze op, met als eerste gedachte: waarom heb ik dan ook geen lange broek en gympen aan? De MeToo-beweging heeft een positief effect gehad op de schuldvraagdiscussie, vindt ze. “Vrouwen realiseren zich dat ze zich niet verantwoordelijk hoeven te voelen voor de opwinding van de man, dat ze geen verhullende kleding hoeven te dragen, en dat mannen gewoon hun handen thuis moeten houden.” Maartje Laterveer ziet de laatste tijd meer positieve ontwikkelingen. Het schoonheidsideaal waaraan we moeten voldoen is tegenwoordig zoveel uniformer dan pakweg in de jaren zeventig, vindt ze, toen mocht je bijvoorbeeld voller zijn en waren grote of kleine tepels gewoon geaccepteerd. Vandaar dat ze recentelijk aangenaam verrast werd door de lingeriepagina op de H&M-site: modellen met verschillende huidskleuren, die variëren van dun tot vollere dijen. Een fijn signaal voor alle meisjes die nu opgroeien, vindt Laterveer. Zelf vang ik ook hoopvolle signalen op. Zo stond ik onlangs op een feest te dansen naast een hippe twintiger. Toen ze haar armen de lucht in gooide, zag ik twee flinken bossen okselhaar. En een poosje geleden, op vakantie in de zon, verrasten mijn eigen dochters me door hun bikini-topjes af te werpen. Enthousiast deed ik zelf ook mee. Waarop mijn zoon uitriep: “Help! Dit is pure porno!” Oké, daar is misschien nog wat werk aan de winkel.”
Dit artikel verscheen oorspronkelijk in het zomer nummer van Marie Claire 2020.
Bron: Alice van Essen | Beeld: iStock
