Een groot aantal problemen kan de kop opsteken wanneer je partner een narcist is. Desondanks voelen veel mensen zich toch aangetrokken tot persoon en de relatie, en is het beëindigen ervan geen optie. Maar waarom eigenlijk? Wat maakt een relatie met een narcist zo verslavend?
Het ontstaan van de relatie
Een relatie met een narcist kan letterlijk verslavend zijn. Maar om te begrijpen hoe die verslaving ontstaat en werkt, is het belangrijk om te weten hoe de relatie begint. En dan met name hoe hartstochtelijk zo’n relatie in het begin is. “Verliefd worden op een persoon met een narcistische persoonlijkheidsstoornis is vanaf het begin heel intens”, vertelt narcismecoach Lot Anne Mulder aan Marie Claire. “Je wordt bijvoorbeeld overladen met berichtjes en aandacht. Een narcist weet precies waar jij naar snakt en die geeft dit dan vervolgens. Of dit nu aandacht is, goede gesprekken, geld of cadeautjes, het wordt gegeven. Een narcist spiegelt veel. Jouw normen, waarden, doelen en lange termijnplannen worden gekopieerd en aan jou teruggegeven. Jij hebt echt je prins(es) op het witte paard gevonden, en dat geeft zo’n euforisch gevoel.”
Het begin van een relatie met een narcist is vaak fantastisch, je weet volgens Mulder niet wat je overkomt, maar een persoon met een narcistische persoonlijkheidsstoornis heeft hier vaak een eigen agenda voor. “Een narcist wil heel graag jouw commitment hebben, en wil dat graag in een korte periode krijgen.” Een narcist wil zo snel mogelijk jouw binding hebben. Dit is omdat diegene zichzelf een soort alter ego heeft aangemeten, en dat is ook voor een persoon met een persoonlijkheidsstoornis niet lang vol te houden. Het is dus in deze persoon zijn of haar voordeel om jou zo snel mogelijk te laten ‘committen’, want dan is er eindelijk ruimte om het ‘alter ego’ te laten vallen. Dit alter ego kost deze persoon immers veel tijd, energie en moeite.
Femke had een relatie met een narcist: ‘Zonder hem voelde ik me helemaal niets’
Bergafwaarts
Een narcist laat vaak diens true colors zien, wanneer diens partner zich eenmaal aan hem of haar heeft gebonden. Je zal dan zien, dat na het bindmoment, de dynamiek gaat veranderen, volgens Mulder. “Vaak gebeurt dat als mensen gaan samenwonen, trouwens, gaan emigreren, of wanneer er een baby op komst is. In feite gebeurt het wanneer het moeilijker wordt om terug te gaan naar je oude leven.”
Letterlijk van de een op de andere dag kan een narcist zijn gedrag veranderen. “Ik heb weleens van een cliënt gehoord dat het op de trouwdag nog koek en ei was, maar ze de dag erna – toen de trouwring om haar vinger zat – ze meteen met de grond gelijk werd gemaakt. Hetzelfde geldt nadat een stel een kindje heeft gekregen. In zo’n geval is het soms erger. Er gaat dan opeens onevenredig veel aandacht naar de baby en niet richting de narcist. Dat is voor zo’n persoon heel pittig. Dit gezien aandacht krijgen ongeveer pijler nummer 1 is voor iemand met Narcistische Persoonlijkheidsstoornis. Dat een relatie in no-time zo extreem bergafwaarts kan gaan, kan voor de niet-narcistische persoon dan heel erg schrikken zijn.”
Een narcist kan op ontzettend veel manieren een negatieve impact hebben op de relatie. Dit heeft alles te maken met de persoonlijkheidsstoornis waar ze aan lijden. Narcisten zijn vaak verslaafd aan aandacht, en kunnen het niet goed hebben als hun partner ook tijd met anderen doorbrengt. Ze houden weinig rekening met anderen, zijn niet in staat zich in een ander in te leven en kunnen met enorme woede reageren op kritiek. Anderzijds kunnen ze het zelfvertrouwen van hun partner helemaal doen afbrokkelen. Ook zijn ze een ster in manipuleren. Oftewel: allemaal redenen om niet bij iemand te zijn die een narcistische persoonlijkheidsstoornis heeft. Maar waarom blijven mensen dan toch bij dit soort partners?
Vier redenen
Het zijn vaak emotionele mensen die voor een narcist vallen, zo weet Mulder. “Gevoelige mensen die op emotioneel vlak soms beschadigd zijn. Ze zijn vaak niet gewend aan ‘onconditionele liefde’ en dit voelt normaal of ‘gewoon’ voor hen aan. Tevens willen ze vaak erg graag in het droomplaatje geloven, waardoor ze de kleine red flags in het begin gemakkelijk wegfilteren.
Vergeet ook niet dat ze helemaal verliefd worden gemaakt”, legt Mulder uit. Dit maakt het ook moeilijker om een narcist te verlaten. “Het heeft te maken met het gevoel. Die eerste periode is er niet voor niets, de periode waarin jij je hart openstelt en stapelverliefd wordt. En wellicht ook een beetje verslaafd wordt aan deze toxische vorm van liefde. Daarop zoekt een narcist je ook uit, dat je wat gevoeliger bent dan gemiddeld, want ze willen dat je loyaal aan hen wordt en dat is makkelijker te realiseren (lees: manipuleren) met mensen met veel gevoel.”
Over het algemeen zijn er vier grote redenen waarom mensen in een relatie met een narcist blijven, zo weet Mulder: traumabonding, niet voor mogelijk kunnen houden dat iemand écht zo is, brainwashing en co-dependency.
1. De traumaband
“Een traumaband is een soort van verslaving, wat wordt gecreëerd door intermittent reinforcement. Dit houdt in dat de leuke momenten worden afgewisseld met verschrikkelijke momenten, dit is ook wat een relatie met een narcist kenmerkt”, vertelt Mulder. Die intens mooie momenten, bijvoorbeeld een prachtige vakantie, vuurwerk in de slaapkamer, diepe en mooie gesprekken, worden afgewisseld door enorme drama’s en enorme low’s.
In een relatie met een narcist neemt het zelfvertrouwen van iemand vaak langzaamaan af. Ook doet een narcist er veel aan om te zorgen dat je sociale cirkel steeds kleiner wordt, door jou bijvoorbeeld tegen hen uit te spelen, waardoor jij alleen hem of haar nog hebt. Deze persoon wordt dan een van de belangrijkste mensen in jouw leven en je hoort nog weinig tegenberichten, deze twee feiten maken je natuurlijk ook weer meer manipuleerbaar. Ook ben je vaak meer ‘dankbaar’ voor het feit dat deze persoon wél in je leven is, ook als deze persoon helemaal niet goed voor je is. Juist doordat het in jouw algemene leven het er vaak slechter aan toe gaat nadat je een narcist hebt ontmoet, kan de narcist door een (klein) leuk moment te creëren het hoogtepunt van jouw dag worden. Maar ook door een dieptepunt te creëren jou het gevoel geven dat er niets meer de moeite waard is in het leven. “Die persoon met wie je een relatie hebt, kan je dus een shot van dopamine geven, waardoor je het gevoel krijgt dat het tussen jullie allemaal goed komt. Maar ook kan deze persoon jouw dag git-zwart kleuren. De slingerbeweging hiervan (intermittent reinforcement) is superverslavend.”
2. Niet voor mogelijk kunnen houden dat iemand echt zo is
“Veel mensen zijn geneigd om te projecteren – zoals ze dat in de psychologie mooi noemen. Je gaat er dan vanuit dat iedereen in elkaar zit zoals jij ook in elkaar zit.” Zou jij dus nooit tegen een ander liegen? Of zou jij nooit iemand manipuleren voor persoonlijk gewin? Dan kun jij je niet voorstellen dat een ander dat wel kan. “Ook als je het letterlijk voor je ogen ziet gebeuren, is het soms moeilijk te erkennen dat het echt is gebeurd omdat het gewoon simpelweg niet is dat iemand dit bewust en met voorbedachten rade zo kan doen en bedoelen.”
3. Brainwash
Een persoon met een narcistische persoonlijkheidsstoornis wil uiteindelijk zo veel mogelijk controle over de persoon met wie hij of zij een relatie heeft. “Diegene is jou dan vaak aan het inprenten: ‘Je kan niet zonder mij, zonder mij is jouw leven niet leuk’. Deze boodschap – subtiel of onsubtiel – wordt vervolgens continu herhaald, waardoor veel mensen dit op den duur volledig gaan geloven. Dit maakt het ook zo eng om een relatie te verbreken, omdat je écht gelooft dat het leven niet leuker wordt na de breuk.”
4. Co-dependency
Vaak houdt de brainwash verband met co-dependency. Door die brainwash krijgen mensen namelijk een laag zelfbeeld. De relatie waarin niet-narcistische personen dan zitten, maken ze belangrijker dan henzelf. Het voortbestaan van de relatie wordt dus belangrijker dan eigen (persoonlijk) geluk, diens eigen wensen of diens eigen gezondheid. “Dit noem je codependency. Sommige mensen zijn al ‘codependent’ voordat ze in een relatie met een narcist komen en sommige mensen worden langzaamaan codependent gemaakt in een relatie met een narcist. Het is dus enorm belangrijk om die codependency-cirkel te verbreken.”
Laserfocus
Uit ervaring weet Mulder dat mensen met name bij de narcist blijven door de manier waarop ze zijn gebrainwasht. “Als je te lang in een narcistische relatie zit, dan denk je echt dat dat het beste is wat jou ooit is overkomen en dat het leven zonder die persoon echt niet leuker is of wordt.” Narcisten manipuleren hun partner vaak op zo’n manier, dat diegene de eigen wil verliest. “Iemand wil echt dat jij afhankelijk wordt.” En dat manipuleren gebeurt soms op heel lelijke manieren. Van straffen en belonen tot je extreem moe maken. “Een narcist houdt je dan bijvoorbeeld ’s nachts wakker, zodat je overdag slecht presteert, of geen slimme keuzes meer kan maken. Of een narcist zegt dat je niet goed bent in je werk. Zodat jij je minder krachtig (en dus minder onafhankelijk en autonoom) voelt in je werk. Alles wat de narcist doet komt neer op ‘zich beter voelen dan’ of het behouden van ‘controle’.”
Door te manipuleren kan de narcist jouw cirkel langzaamaan kleiner maken. Je ziet je vrienden en familie bijvoorbeeld steeds minder vaak, op het werk gaat het niet goed, enzovoorts. “Als gevolg weet je niet meer wat je met de situatie aan moet en in de ergste gevallen is je relatie dan nog het enige lichtpuntje van de dag.” Omdat de narcistische partner dan soms nog het enige ‘positieve’ in iemand leven is, wordt iemand ontzettend manipuleerbaar en afhankelijk. En juist om die redenen is de relatie met een narcist zo verslavend, en is het zo moeilijk om met een narcist te breken.
Beeld: Keenan Constance (Pexels)
